भारतीय कुस्तीपटू विनेश फोगाट यांच्या 50 किलोग्राम वजनी गटातील पॅरिस ऑलिम्पिक 2024 मध्ये रजत पदकासाठी केलेल्या अपीलला कोर्ट ऑफ आर्बिट्रेशन फॉर स्पोर्ट (CAS) ने फेटाळून लावले आहे. फोगाट ला अंतिम सामन्यापूर्वी 100 ग्रॅम वजन जास्त असल्यामुळे अपात्र ठरवण्यात आले होते. या अंतिम सामन्यात तिचा सामना अमेरिकेच्या सारा एन हिल्डेब्रांट यांच्याविरुद्ध होणार होता.
विनेश फोगाट ने तिच्या अपात्रतेला आव्हान देण्यासाठी CAS कडे अपील केले होते. तथापि, तिचे अपील फेटाळण्यात आले. विनेश ने क्यूबाच्या युसनेलिस गुज़मैन लोपेज़ हिला पराभूत करून अंतिम फेरीत स्थान मिळवले होते.
अपात्रतेनंतर, फोगाट ने कुस्तीमधून निवृत्तीची घोषणा केली आहे. हा निर्णय भारतीय क्रीडा जगतासाठी धक्कादायक आहे, कारण विनेश फोगाट ने देशासाठी अनेक विजय मिळवले होते. तिच्या निवृत्तीने कुस्तीच्या क्षेत्रात एक शून्य निर्माण होईल, ज्याची भरपाई करणे कठीण ठरेल.
CAS ने विनेश फोगाटचे अपील का फेटाळले:
कोर्ट ऑफ आर्बिट्रेशन फॉर स्पोर्ट (CAS) ने विनेश फोगाटच्या रजत पदकाच्या अपीलाला नकार देण्याचे कारण हे नियम आणि कुस्तीच्या आंतरराष्ट्रीय संघटनेच्या (United World Wrestling – UWW) मार्गदर्शक तत्त्वांशी संबंधित आहे.
वजन मर्यादा उल्लंघन: विनेश फोगाटला अंतिम सामन्यापूर्वी 100 ग्रॅम वजन जास्त आढळले होते. UWW च्या नियमांनुसार, प्रत्येक खेळाडूने आपल्या वजनी गटाच्या निश्चित मर्यादेत असणे आवश्यक आहे. दुसऱ्या दिवशीचे वजन जास्त असल्यामुळे विनेशला अपात्र ठरवण्यात आले.
नियमांचे पालन: UWW आणि CAS या दोन्ही संस्थांनी ठरवलेल्या नियमांचे पालन करणे बंधनकारक असते. विनेशने जरी पहिल्या दिवशी वजन योग्य ठेवले असले तरी दुसऱ्या दिवशीच्या वजनाचे उल्लंघन हे स्पष्ट होते. त्यामुळे CAS ला नियमांनुसार निर्णय घ्यावा लागला.
समान नियमांची अंमलबजावणी: सर्व खेळाडूंना समान नियम लागू होतात, आणि विनेशच्या बाबतीत कोणताही अपवाद केला गेला नाही. CAS ने याच तत्त्वाचा आधार घेत अपील फेटाळले.
या सर्व कारणांमुळे CAS ने विनेश फोगाटच्या रजत पदकाच्या अपीलाला नकार दिला. कोर्टाला या निर्णयात कोणत्याही नियमांचा भंग झाल्याचे दिसले नाही, त्यामुळे अपील मंजूर होण्याची शक्यता कमी होती.
कुस्तीचे नियम:
कुस्तीचे नियम आंतरराष्ट्रीय स्तरावर युनायटेड वर्ल्ड रेसलिंग (UWW) या संघटनेद्वारे निर्धारित केले जातात. या नियमांमध्ये विविध गट, वजन तपासणी, सामन्यांच्या स्वरूप आणि स्कोअरिंग प्रणालींचा समावेश आहे. चला, या नियमांबद्दल अधिक जाणून घेऊया:
1. वजनी गट आणि वजन तपासणी:
वजनी गट: कुस्तीमध्ये खेळाडूंचे वजनानुसार वेगवेगळे गट ठरवले जातात, ज्यामध्ये पुरुष आणि महिलांसाठी वेगवेगळे वजनी गट असतात.
वजन तपासणी: प्रत्येक स्पर्धेच्या आधी खेळाडूंची वजन तपासणी केली जाते. ऑलिम्पिकसारख्या महत्त्वाच्या स्पर्धांमध्ये, दोन दिवसांच्या स्पर्धांमध्ये दोन्ही दिवशी वजन तपासले जाते. जर खेळाडूने निर्धारित वजनी गटाच्या मर्यादेपेक्षा जास्त वजन केले तर त्याला स्पर्धेतून अपात्र ठरवले जाते.
2. सामन्यांचा कालावधी आणि स्वरूप:
कालावधी: प्रत्येक कुस्ती सामना दोन कालखंडांमध्ये (पिरिअड) विभागला जातो, ज्याचा कालावधी सहसा ३ मिनिटांचा असतो. प्रत्येक कालखंडानंतर ३० सेकंदांची विश्रांती दिली जाते.
स्वरूप: कुस्तीचे दोन मुख्य प्रकार आहेत:
फ्रीस्टाइल कुस्ती: या प्रकारात खेळाडू त्यांच्या प्रतिस्पर्ध्याच्या पायांवर आघात करू शकतात आणि त्यांना पकडू शकतात.
ग्रीको-रोमन कुस्ती: यामध्ये खेळाडूंना फक्त कंबरेच्या वरच्या भागावर पकडण्याची परवानगी असते. पायांना आघात करणे किंवा पकडणे प्रतिबंधित आहे.
3. स्कोअरिंग प्रणाली:
टेकडाउन (Takedown): प्रतिस्पर्ध्याला जमिनीवर नेणे यासाठी २ ते ५ गुण मिळतात.
रिव्हर्सल (Reversal): जेव्हा खेळाडू खाली पडलेल्या स्थितीतून स्वतःला वरच्या स्थितीत आणतो तेव्हा १ ते २ गुण मिळतात.
एक्सपोजर (Exposure): प्रतिस्पर्ध्याच्या पाठीला चटईवर आणणे किंवा त्याला तिरका करणे यासाठी २ ते ३ गुण मिळतात.
पिन (Fall): जर खेळाडूने प्रतिस्पर्ध्याला दोन्ही खांदे जमिनीवर ठेवले तर सामना थांबतो आणि त्या खेळाडूला पूर्ण विजय मिळतो.
4. फाऊल्स आणि अयोग्यता:
फाऊल्स: काही कृतींना फाऊल्स मानले जाते, जसे की चुकीचे दावे करणे, किक मारणे, किंवा अनुचित आचरण. फाऊल्ससाठी खेळाडूला चेतावणी दिली जाते आणि काही प्रकरणांमध्ये प्रतिस्पर्ध्याला गुण दिले जातात.
अयोग्यता: खेळाडूने नियमांचे उल्लंघन केले, वजन मर्यादा ओलांडली किंवा फाऊल्स केल्यास, तो स्पर्धेतून अपात्र ठरवला जातो.
5. चॅलेंज आणि पुनर्विचार:
चॅलेंज: जर एखाद्या खेळाडूला वाटले की निर्णय चुकीचा आहे, तर त्याच्या प्रशिक्षकाला चॅलेंज करण्याचा अधिकार आहे. पुनर्विचार करण्यात आला आणि निर्णय बदलला गेला तर चॅलेंज करणाऱ्या खेळाडूला गुण दिले जातात; अन्यथा, प्रतिस्पर्ध्याला गुण दिले जातात.
हे नियम सर्व स्पर्धांमध्ये एकसारखे लागू होतात आणि सर्व खेळाडूंना एकसमान संधी देण्यासाठी त्यांचे पालन केले जाते.
विनेश फोगाट चं पुढचं पाऊल?
विनेश च्या पावलांबाबत अनेक तर्कवितर्क लावले जात आहेत. तिच्या पुढील वाटचालीसाठी काही संभाव्य दिशा पुढीलप्रमाणे असू शकतात:
कुस्तीशी संबंधित योगदान: निवृत्ती घेतल्यानंतरही विनेश फोगाट कुस्तीशी जोडलेली राहू शकते. ती प्रशिक्षक, मेंटॉर किंवा क्रीडा प्रशासनात भूमिका बजावू शकते, ज्यामुळे तिच्या अनुभवाचा फायदा युवा खेळाडूंना होईल.
क्रीडा प्रचारक: विनेश भारतातील क्रीडा प्रचारक म्हणून काम करू शकते. ती क्रीडा विषयक उपक्रम, सामाजिक प्रकल्प आणि महिला सक्षमीकरणाच्या मोहिमेत सक्रिय होऊ शकते.
क्रीडा कॉमेंटेटर किंवा विश्लेषक: तिच्या खेळातील सखोल ज्ञानामुळे, विनेशला क्रीडा कॉमेंटेटर किंवा विश्लेषक म्हणून नवे करिअर मिळू शकते.
स्वतःच्या क्रीडा अकादमीची स्थापना: विनेश स्वतःची क्रीडा अकादमी स्थापन करून युवा कुस्तीपटूंना प्रशिक्षण देऊ शकते, ज्यामुळे भारतातील कुस्तीच्या क्षेत्रात नवीन पिढीला संधी मिळेल.
स्वतःच्या आत्मचरित्राची रचना: तिच्या संघर्षमय प्रवासाबद्दल एक आत्मचरित्र लिहून ती तिच्या चाहत्यांसमोर आणू शकते, ज्यामुळे तिच्या अनुभवाचा अनेकांना लाभ होईल.
क्रीडा प्रशासन: विनेश फोगाट क्रीडा प्रशासनात सहभागी होऊन भारतीय क्रीडा धोरणांमध्ये सुधारणा करण्यासाठी योगदान देऊ शकते.
तिच्या पुढील पावलांबाबतचा निर्णय तिच्या आवडी-निवडींवर आणि तिने निवडलेल्या मार्गावर अवलंबून असेल. विनेशने कुस्तीमध्ये जे योगदान दिलंय ते नेहमीच स्मरणात राहील, आणि तिचं पुढचं पाऊल क्रीडा क्षेत्रासाठी नक्कीच महत्त्वाचं ठरेल.
कुस्तीतील आगामी स्पर्धा:
विनेश फोगाटच्या निवृत्तीनंतरही भारतीय कुस्तीची पुढील वाटचाल महत्त्वाची ठरणार आहे. भारतीय कुस्तीपटूंना काही प्रमुख आंतरराष्ट्रीय आणि राष्ट्रीय स्पर्धांमध्ये सहभाग घेण्याची संधी मिळणार आहे. खालील काही प्रमुख स्पर्धांचा उल्लेख आहे:
1. एशियन गेम्स 2026 (Asian Games):
भारतीय कुस्तीपटूंसाठी एशियन गेम्स एक महत्त्वाची स्पर्धा आहे, जिथे ते आशियातील सर्वोत्तम खेळाडूंच्या विरोधात खेळतात. या स्पर्धेतून आशियाई पातळीवर उत्कृष्टता सिद्ध करण्याची संधी मिळते.
2. वर्ल्ड चॅम्पियनशिप 2025 (World Wrestling Championships):
वर्ल्ड चॅम्पियनशिप ही कुस्तीतील सर्वात प्रतिष्ठेची स्पर्धा आहे. या स्पर्धेत जगभरातील सर्वोत्कृष्ट कुस्तीपटू भाग घेतात आणि येथे पदक जिंकणे अत्यंत मानाचे मानले जाते.
3. कॉमनवेल्थ गेम्स 2026 (Commonwealth Games):
भारतीय कुस्तीपटूंसाठी कॉमनवेल्थ गेम्स ही आणखी एक महत्त्वाची स्पर्धा आहे. या स्पर्धेत भारतीय खेळाडूंनी पूर्वीही उत्कृष्ट कामगिरी केली आहे.
4. राष्ट्रीय कुस्ती चॅम्पियनशिप (National Wrestling Championships):
भारतीय कुस्तीपटूंसाठी राष्ट्रीय स्तरावर सर्वोच्च स्पर्धा आहे. येथूनच अनेक युवा खेळाडू उभे राहतात आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर भारताचे प्रतिनिधित्व करतात.
5. ऑलिम्पिक 2028 (Los Angeles Olympics):
भारतीय कुस्तीपटूंसाठी ऑलिम्पिक ही सर्वात प्रतिष्ठित स्पर्धा आहे. पुढील ऑलिम्पिक लॉस एंजेलिसमध्ये होणार आहे, आणि त्यासाठी तयारी करणे हे सर्व भारतीय कुस्तीपटूंसाठी महत्त्वाचे उद्दिष्ट असेल.
6. दुसऱ्या आंतरराष्ट्रीय स्पर्धा (Other International Competitions):
याशिवाय, भारतीय कुस्तीपटू वर्षभरात विविध आंतरराष्ट्रीय ग्रांप्री, सीरिज, आणि मैत्रीपूर्ण स्पर्धांमध्ये सहभाग घेतात, जिथे त्यांना अनुभव मिळतो आणि त्यांची कौशल्ये सुधारतात.
7. अखिल भारतीय रेल्वे कुस्ती स्पर्धा (All India Railway Wrestling Championship):
ही राष्ट्रीय पातळीवरील स्पर्धा असून, येथेही उच्च दर्जाचे खेळाडू मैदानात उतरत असतात.भारतीय कुस्ती संघाचे लक्ष आता पुढील स्पर्धांवर असेल, जिथे ते आपली परंपरा आणि गौरव कायम ठेवण्याचा प्रयत्न करतील. युवा खेळाडूंनी यातून प्रेरणा घेऊन नवीन उंची गाठण्याचा प्रयत्न करावा लागेल.
संबंधित:
फोगाट अयोग्यता प्रकरण: CAS ने निकाल 13 ऑगस्टपर्यंत राखून ठेवला
विनेश फोगाटच्या CAS मधील दोन अपील: एक फेटाळले, दुसरे स्वीकारले
विनेश फोगाट अपीलसाठी 4 फ्रेंच वकील विनामूल्य प्रतिनिधित्व करणार, IOA साठी बाजू हरीश साळवे मांडतील
Paris Olympics 2024: विनेश फोगाट च्या पदकाच्या आशा पल्लवित
Paris Olympics 2024: विनेश फोगाटला कुस्तीमधून डिसक्वालिफाय का करण्यात आले?